erdebil (eyalet) ne demek?

Erdebil Eyaleti, (Farsça: استان اردبیل, Ostān-e Ardabīl, Azerice: Ərdəbil), İran'ın 31 eyaletinden birisidir.

İran'ın İran Azerbaycanı adı verilen ve 3 eyaletini kapsayan bölgesinde yer alır. Ülkenin kuzeyinde yer alan eyalet kuzeyinden Azerbaycan, doğusundan yine Azerbaycan ve Gilan Eyaleti, güneyinden Zencan ve batısından Doğu Azerbaycan ile çevrilidir. Eyaletin 5 şehristanının (Parsabad, Bilasavar, Germi, Meşkinşehr ve Namin şehristanları) Azerbaycan ile 282,5 km'lik sınırı vardır. Aras ve Belha nehirleri, bu sınırın 159 km'lik kısmını oluşturur.

Erdebil, 1993 yılında çoğunluğu Doğu Azerbaycan'dan olmak üzere Gilan'ın kuzey bölgeleri de buraya bağlanarak ostan yapılmıştır. Toplam yüzölçümü 17.881 km<sup>2</sup>, nüfusu 1.257.624 kişidir. Yönetim merkezi eyalete adını veren Erdebil şehridir. İran Azerileri yaşamaktadır.

Tarih

Erdebil bölgesinin tarihi Azerbaycan tarihinin bir parçasıdır. Çoğu İranlı tarihçiye göre, Erdebil şehri Sasani hükümdarı Firuz (457-489) tarafından kurulmuştur ve şehrin 1500 yıllık tarihi vardır. Avesta'ya göre ise, Zerdüşt, "Dan Usta" çayının (şimdiki Aras Nehri) yakınlarında doğmuş, "Avesta" kitabını Savalan Dağı'nın bulunduğu bölgede yazmış ve dinini Erdebil şehrinde tebliğ etmeye başlamıştır.

Araplar şehri kuşattığında, Erdebil İran'ın en büyük şehirlerindən biriydi ve Arap işgaline başarıyla dayanmıştır. Kent, Erdebil'in yerli hükümdarlarından Bani Sağın savaş karargahı olmuş, devletinin merkezini Marage'den buraya taşımış ve Moğol saldırılarından sonra da Erdebil Azeri Türkleri devletinin başkenti olarak kalmıştır. Safeviler devletinin kurucusu Şah İsmail'in hükümdarlığı zamanında bütün İran toprakları birleşmiş və Safevi devletinin başkenti Tebriz şehri olmuştur ve bu Şah Abbas'ın devrine dek sürmüştür. Safevilerin hakimiyeti devrinde ekonomik ve siyasi yönden Erdebil İran'ın en önemli şehirlerinden biri idi. Erdebil, İran'ı Avrupa'ya bağlayan önemli bir ticaret yolunun üstünde bulunması nedeniyle her devirde önemli olmuş ve gelişmiştir. İran'ın Gilan bölgesinden Avrupa'ya ipek ticaretinin ve Avrupa mallarının İran'a getirilmesinin merkezinde hep Erdebil olmuş, kent bu nedenle bir ticaret merkezine dönmüştür.

Eyaletin Osmanlı devleti idaresi altındayken nüfus tespiti yapılmış ve Liva-i Erdebil 8 nahiyeye ayrılmıştır. Bunlar; Erdebil, Serab (Sarab), Miyane, Pervane, Kanduvan, Germ (Germi), Heşt-rud (Haştrud), Tabtab.¹

Coğrafya ve iklim

Erdebil serin bir iklime sahiptir. Yaz ayları boyunca sıcaklık 35 °C geçmez. Kışları ise oldukça sert soğuklar görülür. Sıcaklığın -25 °C geçtiği zamanlar olur.

Eyalet arazisi güneyde Elbruz Dağları'nın uzantılarının oluşturduğu engebeler sayılmazsa genelde düzdür. Harika bir doğal yaşam alanı oluşturan ve önemli dağcılık merkezlerinden Savalan Dağı da bu eyalet sınırları içindedir. Eyalet geneli geniş ormanlarla kaplıdır ve turistik öneme sahiptir. Özellikle Halhal yöresi ve Savalan dağının doğu yüzünde yoğun bir orman örtüsü bulunur.

Eyaletteki en önemli düzlük Mugan Ovası'dır. 300-350.000 hektarlık alanı kaplayan ova eyaletin en önemli tarım ve hayvancılık merkezidir.² Eyaletin kuzeyinde bulunan ve Azerbaycan ile İran arasında sınır oluşturan Aras Nehri eyaletteki en önemli akarsudur.

Nüfus

Erdebil Eyaleti'nin toplam nüfusu 1.257.624 (2006) olup bu nüfusun çoğunluğunu Azeriler, az miktarını da Talişler oluşturur. Eyalette ağırlıklı olarak Azerice konuşulmaktadır.

Bazı önemli kentler ve nüfusları şu şekildedir:

Erdebil: 548.832
Parsabad: 117.000
Meskinşehr: 80.000
Halhal (Az: Xalxal): 42.000
Germi: 32.000

Yönetim yapısı

Erdebil Eyaleti kendi içinde 10 şehristana bu şehristanlarda 27 bahşa ayrılır. Eyalete bağlı olan şehristanlar ve bahşlar aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:

Sıra	Şehristan Adı	Nüfusu	Yönetim merkezi	Bağlı bahşlar
1	Bilesuvar şehristanı	54.471	Bilesavar	<small>Merkezî</small> • <small>Kışlak Deşt</small>
2	Erdebil şehristanı	542.930	Erdebil	<small>Merkezî</small> • <small>Hir</small>
3	Germi şehristanı	89.248	Germi	<small>Merkezî</small> • <small>Anguti</small> • <small>Muran</small>
4	Halhal şehristanı	92.315	Halhal	<small>Merkezî</small> • <small>Horşrüstem</small> • <small>Şahrud</small>
5	Kovsar şehristanı	27.472	Givi	<small>Merkezî</small> • <small>Firuz</small>
6	Meşkinşehr şehristanı	156.141	Meşkinşehr	<small>Merkezî</small> • <small>Arşak</small> • <small>Meşkin Şarki</small> • <small>Muradlı</small>
7	Namin şehristanı	59.242	Namin	<small>Merkezî</small> • <small>Vilkic</small> • <small>Anbaran</small>
8	Nir şehristanı	23.573	Nir	<small>Merkezî</small> • <small>Kurayim</small>
9	Persabad şehristanı	81.782	Parsabad	<small>Merkezî</small> • <small>Aslanduz</small> • <small>Tazekent</small>
10	Sarein şehristanı	17.197	Sarein	<small>Merkezî</small> • <small>Sabalan</small>

Eğitim

Bölgedeki önemli eğitim kurumları şunlardır: Erdebil Tıbbi Bilimler Üniversitesi, Mohageg Erdebili Üniversitesi, Erdebil İslami Azad Üniversitesi, Erdebil Payam Nur Üniversitesi, Erdebil Sure Üniversitesi, Halhal İslami Azad Üniversitesi, Parsabad İslami Azad Üniversitesi, Germi İslami Azad Üniversitesi

Günümüzde Erdebil

Günümüzde Erdebil bulunduğu bölgenin en büyük ve önemli şehirlerinden biridir. Kentte pek çok tarihi eser bulunur ki çoğunluğu Safeviler devrine aiddir. Ayrıca İran'dan Azerbaycan'a ulaşan ana karayolu Erdebil'den geçmektedir. Zengin tabiatı ve şifalı kaplıcaları ile bölge İran'ın turizm merkezlerinden birisidir.

Turizm

Eyaletin turistik yerleri şunlardır.

Serayn Kaynak Suları: Erdebil'e 28 km. uzaklıktadır. Kaplıcanın suları romatizma ve sinir hastalıklarına iyi gelmektedir.
Deşti Mugan: Erdebil'in tarım ve hayvancılık merkezidir. Turistik önemi vardır.
Hudâ-âferin Köprüsü: Aras nehri üzerinde 100 m. arayla bulunan iki tarihi köprü. Bir kısmı Azerbaycan'a dahildir.
Savalan Dağı
Allah Allah Künbedi
Halhal yöresinin ormanları